Қаңтар қырғынын жан-жақты тергеп-тексеруге уәде берген Қазақстан билігінің талпынысы қажетті қадамдардан әлдеқайда алшақ жатыр. HRW Шығыс Еуропа және Орталық Азия жөніндегі директоры Хью Уильямсон 18 қаңтарда Eurasianet.org сайтындағы мәлімдемесінде осылай деп жазды. Ұйым өкілінің пікірінше, кемінде 227 адам қаза болып, мыңдаған адам қамалған, азаптаулар мен қысым жайлы көп хабар тараған қанды оқиғаны жан-жақты зерттеуге қазақ үкіметінің өзі мүдделі болуы тиіс. Әйтпесе президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың ұлттық реформа жөнінде жоспары жалаң уәде күйінде қалады.

Өткен айдың басында болған қанды қырғынды "мұқият" зерттейтінін бірнеше рет мәлімдеген Қазақстан құзырлы органдары бұған дейін оқиғаға қатысты үш мыңнан астам қылмыстық іс қозғалғанын, 800-ден астам адам қамалғанын хабарлаған. Қоғам және халықаралық, жергілікті құқық қорғау ұйымдарының қысымынан кейін Бас прокуратура ұстау кезінде азаптау мен қысым болғанын мойындап, 170-тен астам қылмыстық іс ашылғанын айтқан.

HRW өкілі жұма күнгі мәлімдемесінде "дегенмен бұл органдардың жұмысы бірнеше себепке байланысты көңілден шықпайды" деп жазды.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

Алматыда әскердің халыққа оқ атуын тергеуді талап еткен петицияға қол жинау басталды

"Олардың ешқайсысы (Қазақстанның құзырлы органдары - ред.) жүйелі түрде тексеру болады, әсіресе 227 адамның өліміне апарған жағдайдың әрқайсысы мұқият анықталады деп айтқан да жоқ. Пост-советтік Орталық Азия елдерінде бұрын-соңды осыншама көп адам қырылған жоқ. Human Rights Watch ұйымының зерттеуіне сәйкес, 4-6 қаңтар аралығында еш қатер төндірмесе де қазақ күштік құрылымдары кемінде төрт жағдайда артық күш қолданып, кемінде он адамды атып өлтірген. Бұл адам өлтіру жағдайдары жүйелі түрде тексерілуі тиіс" деп жазды Хью Уильямсон.

Ол кемінде 17 адам өлген 2011 жылғы Жаңаөзен оқиғасы кезінде азаптаулар мен полицияның халыққа оқ ату жағдайлары қажетті дәрежеде тексерілмей қалғанын алға тартып, "көбі осы жағдай қайталана ма деп қауіптенеді" деді.

Оқиғаны жан-жақты, мұқият саралайтын тәуелсіз зерттеу жүргізілуі тиіс екенін алға тартқан ұйым өкілі оның сипаттарына тоқталады.

"Мұндай зерттеу қажетті дәрежеде ресурспен қамтамасыз етілуі тиіс, өте тәуелсіз әрі ашық болуы керек және үкімет ақпаратына да қолжетімділігі болуы қажет. Оның наразылық пен заң бұзушылық тұрғысынан адам өлімінің жай-жапсарын мұқият саралауға, полиция немесе өзгелердің осы қылмыстарға ықтимал қатысы мен азаптау мен билік өкілетін асыра пайдалану істерін ашуға жететіндей құзыреті болуы тиіс. Нәтижесі қоғамға жариялануы керек. Қазақстан үкіметі зерттеу қорытындысын қабылдап және қарастырып, құқық қорғау тетіктерімен қамтамасыз етіп, кінәлілерді жауапқа тартуы тиіс" деді Хью Уильямсон.

Ұйым өкілі бұл жолы да қазақ үкіметін тәуелсіз зерттеуге халықаралық сарапшыларды шақыруға үндеген.

Уильямсонның пікірінше, тек осындай тәуелсіз зерттеу Қазақстанның өз ішінде халықтың билікке сенімін қалыптастыруға көмектеседі және бұл халықаралық қауымдастыққа Нұр-Сұлтанның адам құқығы жөнінде уәделері тек сөз жүзінде қалмайтындығының белгісі болады деп те санайды.

• Өткен айдың басында Жаңаөзеннен басталып, өзге өңірлерді шарпыған наразылықтың соңы қантөгіске ұласқан. Билік қаңтар қырғынынан кейін 227 адамның қаза болғанын хабарлаған, бірақ қоғам талабына қарамастан әлі күнге дейін олардың аты-жөні жарияланбады. Құқық қорғаушылар қаза болғандар арасында бейбіт азаматтар көп екенін айтады. Арасында балалар мен әйелдер де бар.
• Бұған дейін билік әскерилердің "бейбіт халыққа от атпағанын" айтқан, алайда куәгерлердің сөзі олардың мәлімдемесіне қайшы. Билік мәлімдемелерінде "лаңкестер әрекеті" туралы көп айтқан, алайда оған дәлел келтірмегендіктен қоғамда оған күмән-күдік көп.
• Нұр-Сұлтан қаңтар оқиғасы бойынша 3 мыңнан астам қылмыстық іс ашылғанын хабарлағанмен белсенділер әскерилердің бейбіт халыққа оқ атуы бойынша қылмыстық іс қозғалмағанын алға тартады. 17 ақпанда қаңтар оқиғасы кезінде әскерилердің Алматыда халыққа оқ атуын зерттеуді талап еткен онлайн петиция жарияланды. Петиция авторлары өзге өңірлердегі күштік құрылымдардың бейбіт халыққа оқ ату жағдайларын да зерттеуді талап етіп отыр. Билік әзірге бұған қатысты реакция білдірмеді.
• Халықаралық ұйымдар мен құқық қорғаушылар билікті қаңтар қырғынын ашық, жан-жақты зерттеуге үндеген. Комиссия құрамына халықаралық сарапшылар қосу туралы да ұсыныс айтқан.

Мәскеу мен Киев президенттерінің келіссөзі Швейцарияда өтсе, ресми Берн Ресей президенті Владимир Путинге Гаага сотының қудалауынан қорғайтын иммунитет беруге дайын. Бұл жөнінде Швейцария сыртқы істер министрі Иньяцио Кассис мәлімдеді.

Сейсенбі күнгі баспасөз мәслихаты кезінде министр былтыр енгізілген арнайы процедураның мәнісін ттүсіндірді. Оған сәйкес, егер айыпталушы елге жеке сапар емес, бейбіт келіссөзге келсе, онда үкіметтің халықаралық қылмыстық соттың ордерін орындамауға құқығы бар.

Осыған дейін АҚШ президенті Дональд Трамп Ресей басшысы Владимир Путин мен Украина президенті Владимир Зеленский арасында келіссөз ұйымдастыруға тырысып жатқанын мәлімдеген. Sky News дерегінше, кездесу Еуропада өтуге тиіс. Франция президенті Эмманюэль Макрон саммит үшін Халықаралық қылмыстық сот (ХҚС) ордерін орындамауды ұсынды. Бұған дейін Reuters кездесу Будапеште өтуі мүмкін деген. Венгрия ХҚC-дан шығып, оның ордерін мойындамауды жөн көрген.

Халықаралық қылмыстық сот 2023 жылы наурызда Ресей президенті Владимир Путин мен Ресейдің бала құқығы жөніндегі уәкілі Мария Львова-Белованы тұтқындауға ордер берген. Халықаралық қылмыстық соттың прокуроры оларды украин балаларын Ресей аумағына күштеп депортациялады деп айыптаған. Мәскеу әскери қылмыс болғанын жоққа шығарып, соттың легитимділігін мойындамаған.

Ресей президенті Владимир Путин сейсенбіге қараған түні телефон әңгімеде Украина басшысы Владимир Зеленскиймен кездесуге келісті. Бұл жөнінде Fox News арнасына берген сұхбатында АҚШ президенті Дональд Трамп мәлімдеді.

Трамптың айтуынша, әуелі Путин мен Зеленский бетпе-бет келіссөз жүргізеді, одан кейін өзімен кездеседі. "Десе де, олар жақсы дос болады деп айта алмаймын" деді АҚШ президенті Дональд Трамп.

"Путин өзін жақсы ұстайды деп үміттенемін. Әйтпесе қиын жағдайға қаламыз" деді Трамп.

Трамп пен Путиннің телефон әңгімесінен хабардар екі дереккөзге сүйенген France-Presse агенттігі ресейлік басшы Украина басшысымен Мәскеуде кездесуді ұсынған. Ал Зеленский оған келіспеген.

Fox News арнасына берген сұхбатында Трамп Украинаның НАТО-ға мүше бола алмайтынын және Украина Мәскеу аннексиялап алған Қырымды қайтара алмайтынын тағы қайталаған. Бірақ соған қарамастан Трамптың сөзінше, соғысты аяқтау келісімі аясында Киев "көп жерін" қайтармақ. Бірақ нақты қай аумақты айтып отырғаны белгісіз.

Reuters пен Financial Times бұған дейін Аляскадағы келіссөздер барысында Ресей, егер Киев Донбасс өңірінде Украина қарулы күштері бақылауда ұстап отырған жерден шегінетін болса, онда Мәскеу Запорожье мен Херсон облыстарында майдан шебін бір орнында қалдырып, Сумы мен Харьков облыстарындағы өзі басып алған аудандардан әскерін әкетуді ұсынған деп жазған.

Бұған дейін Украина Донбастан әскерін әкетпейтінін айтқан.

Украинаға қауіпсіздік беру аясында Франция, Германия, Ұлыбритания өз әскерін Украинада орналастырмақ.

Трамптың сөзінше, ол Мәскеуді бұған көндіре алуы мүмкін. Бұрын Кремль Украинаға шетел әскерін орналастыруға қарсы болған.

19 тамызда сағат 16:00 шамасында Абай облысы Үржар ауданы Бестерек ауылында 55 жастағы жүргізуші көлігін басқара алмай, қақпа алдында ойнап жатқан балаларды қаққан. Жергілікті полицияның хабарлауынша, кәмелетке толмаған екі бала – оқиға орнында, тағы біреуі ауруханаға бара жатқан жолда қаза болды. Үш бала зардап шекті.

Полицияның айтуынша, жүргізуші мас болмаған. Полиция хабарламасында оның Toyota көлігін басқара алмай қалғаны жазылған. Жүргізуші ұсталып, уақытша қамау изоляторына жіберілген. Қылмыстық іс қозғалып, тергеу жүріп жатқаны хабарланды.

Президенттің тапсырмасымен Үржар ауданына қорғаныс министрлігінің С-295 әскери-көлік ұшағы барған. Бортта реаниматолог, нейрохирург және травмотолог болған. Облыстық денсаулы сақтау басқармасы зардап шеккендердің жағдайын ауыр деп бағалады.

Шығыс Қазақстан облысы Глубокое аудандық соты белсенді Серік Ыдырышевты Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 488-бабы 12-тармағы бойынша (бейбіт жиын өткізу тәртібін бір жыл ішінде екі рет бұзу) кінәлі деп тауып, оған 192 мың теңге айыппұл салған. Бұл туралы белсендінің өзі хабарлап, Азаттық редакциясына сот қаулысын ұсынды.

"Соттан шықтық. Қысқасы маған Facebook әлеуметтік желісінде репост жасағаным үшін 192 мың [теңге] айыппұл салды. Негізі судья маған не айыппұл не 25 тәулік деді. Мен енді 25 тәулікке баратындай адам емеспін ғой. Бәрібір былай да былай 192 мың [теңге] айыппұл алдым, ал жалақым 170 мың [теңге]. Репост жасағаным үшін" деді ол соттан шыққан кейінгі тікелей эфирінде.

Сот қаулысында Ыдырышев 16 тамыз күні Facebook парақшасында "экстремистік ұйымның лидері Мұхтар Әблязовтің" митингіге шақыратын видеосын бөліскені, мұның бейбіт жиын өткізу тәртібіне қайшы екені және белсенді заңның бұл нормасын бір жыл ішінде екінші рет бұзып отырғаны айтылған. Қаулыға қарағанда, Ыдырышев былтыр 1 қазан күні Глубокое аудандық сотының қаулысымен Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 488-бабы 7-тармағы бойынша (бейбіт жиын өткізу тәртібін бұзу) 10 тәулікке қамалған.

Полиция 17 тамыз күні Глубокое ауданы Бобровка ауылында көлікте кетіп бара жатқан Ыдырышевты тоқтатып, оның үстінен әкімшілік құқық бұзушылық бойынша іс қозғалғанын хабарлаған да, полиция бөліміне баруын талап еткен.

Белсендінің өзі мұның бәрін Facebook парақшасында тікелей эфирде көрсетті. Эфирдегі сөзінде ол мұны белсенді Марат Жыланбаевты қолдау акциясымен байланыстыратынын, әкімшілік істі саяси қысым деп санайтынын айтқан.

"Алға, Қазақстан" партиясын тіркеу жөніндегі бастамашыл топтың жетекшісі, белсенді әрі марафоншы Марат Жыланбаев 2023 жылы қарашада "экстремистік ұйым ісіне араласты" және "экстремизмді қаржыландырды" деп айыпталып, жеті жылға бас бостандығынан айырылды. Тергеу орындары Жыланбаев тіркелмеген "Қазақстанның демократиялық таңдауы" (ҚДТ) қозғалысының негізін қалаған қуғындағы оппозициялық саясаткер Мұхтар Әблязов пен оның "шетелдегі штабымен" байланыс орнатып, нұсқаулар алып отырған деп есептейді. ҚДТ қозғалысы Қазақстанда сот шешімімен "экстремистік" деп танылып, қызметіне тыйым салынған. Ал Еуропарламент оны "бейбіт оппозициялық қозғалыс" деп атаған.

19 тамыз күні Марат Жыланбаев 62 жасқа толды. Белсендінің жақтастары оның туған күніне орай қолдау марафонын өткізбек болған. Бірақ осы күннің қарсаңында полиция Қазақстанның бірнеше аймағында жергілікті белсенділерді ұстады.

2023 жылы желтоқсанда Қазақстан соты Ыдырышевке "тіркелмеген бірлестік қызметіне араласты" деп айыппұл салған.

18 тамыз күні Украинадағы "Хочу жить" мемлекеттік жобасы 2025 жылдың алғашқы алты айында Ресей әскерімен келісімшарт жасасқан 628 тәжік азаматының тізімін жария етті. Жоба авторларының айтуынша, Ресей оларды Украинадағы соғысқа аттандырып, майданның алдыңғы шебіне айдап жатыр.

Жоба Ресей әскеріне қосылған тәжік азаматтарының тізімін осымен екінші рет мәлім етіп отыр. Биыл сәуірде "Хочу жить" Украинадағы соғысқа Ресей жағында қатысқан 931 тәжік азаматының аты-жөнін хабарлаған. Оның ішінде кемі 196 адам қаза тапқан.

"Хочу жить" жобасының сөзінше, Ресейде жүрген Орталық Азия мигранттарын әскерге тарту қалыпты әдіс бойынша жүзеге асады. Полицейлер мен әсіре ұлтшыл "Русская община" ұйымының өкілдері мигранттарға қарсы рейд жүргізіп, оларды әскерге қосылуға үгіттейді. Кейбіріне Ресей азаматтығы ұсынылады, кейбіріне депортациядан алып қаламыз деп айтады. Ақшамен қызықтыратындар да бар. Ешбір әдіс жұмыс істемесе, түрме жазасымен қорқытады дейді жоба авторлары.

"Хочу жить" жобасы Ресей әскери басшылығы майданға түскен мигрант сарбаздарды алдыңғы шепке айдап, олардың өмірін құнды деп санамайтынын айтады. Олардың міндеті – украин әскерінің соққысын өзіне дарытып, олардың орналасқан жерін анықтау, сол себепті мигрант сарбаздар арасында өлім көп дейді украиналық жоба.

Есепте Ресей әскері тәжік және өзбек мигранттарын соғысқа жиі тартатынын, өйткені оларды көндіру оңай екенін айтады. Жоба өкілдерінің айтуынша, Өзбекстанда соғысқа жалданғандарды қылмыстық қудалау бар екені байқалса, Тәжікстанда мұндай баппен ұсталған не сотталған адам туралы ешқандай ақпарат жоқ.

Тәжік билігі "Хочу жить" жобасының тізімі жөнінде пікір білдірмеді. Алайда екі апта бұрын елдің бас прокуроры Хабибулло Вохидзода кейінгі үш жылда Украинадағы соғысқа қатысты деген айыппен ешбір азамат жауапқа тартылмағанын мойындады. Оның сөзінше, көп адамның қос азаматтығы бар, "өзге елдің азаматтығын алған адам сол елдің заңдарына бағынып, міндеттемелерін орындауға тиіс".

Ресей Украинаға қарсы соғыс бастағалы Орталық Азия мигранттарын әскер сапына тартуға күш салып келеді. Тәжік билігі 2023 жылы Ресей түрмесіндегі қамалушыларды әскерге тарту бойынша 100 кейсті растағанын мәлімдеді, бірақ одан өзге ақпарат бермеді.

"Хочу жить" жобасы тәжік билігі өз азаматтарына бейжай қарамайды деп үміттенеді.

"Тәжікстан билігі өз адамдарын ұмытпай, Ресей әскери машинасынан құтқарады деп үміттенеміз. Тарих пен тәжірибе көрсеткендей, Ресей соққы көрмей тоқтамайды" дейді олар.

Бұған дейін украиналық жоба Ресей әскерімен келісімшарт жасасты деген қазақ, қырғыз және өзбек азаматтарының тізімін жариялаған.

Мәселен, биыл шілдедегі тізімінде 529 адамның аты-жөні аталды. Олар Ресей әскеріне 2025 жылдың алғашқы жартысында қосылған. Сәуірде Ресей сапында соғысып жатқан 661 қазақстандықтың тізімі жарияланған.

Алматы облыстық соты 16 жастағы Шерзат Полаттың өлімі бойынша істің апелляциялық шағымын қарады. Бұл туралы ҚазАқпарат агенттігі хабарлады.

Ақпарат агенттігінің жазуынша, апелляциялық шағымды сотталған сегіз азаматтың адвокаттары түсірген. Сот бірінші инстанция үкімін өзгертпеді.

Іс бойынша үкім биыл 5 маусымда шыққан. Тоғыз адам айыпты деп танылды. "Адам өлтіру", "Адам өлтіруге оқталу", "Бұзақылық" баптары бойынша айыпталған Абзал Шынасыл 23 сотталған. Кәмелетке толмаған Думан Ысқақты қоспағанда, қалғандарына 7 жылдан 20 жылға дейінгі аралықты бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалды.

Думан Ысқаққа 6 ай түрме жазасы кесілген. Ол биыл шілдеде мерзімін өтеп, бостандыққа шықты.

2024 жылғы 4 қазанға қараған түні Талғар қаласындағы дүкендердің бірінде бір топ азамат арасында қақтығыс болып, салдарынан 16 жастағы Шерзат Полат пышақ жарақатынан қаза тапты, тағы екі адамның денсаулығына зақым келді.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

"Топ болып адам өлтіру көрініп тұрса да…" Шерзат Полат ісінің үкімі әділ болды ма?

Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 22 тамыз күні Қырғызстанға ресми сапармен барады. Қырғызстан сыртқы істер министрлігі іс-шарадан хабар тарататын журналистерді аккредиттеуді бастады.

Қырғызстан президенті әкімшілігі Қазақстан басшысы сапарының күн тәртібі жайлы ақпаратты әлі жарияламады.

Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қырғызстанға сапарлайтынын биыл маусымда белгілі болған. Бұл сапар Астанада екі ел арасында сыртқы істер министрі орынбасарлары деңгейінде өткен келіссөзде нақтыланды.

Келіссөз барысында екі елдің халықаралық және аймақтық ұйымдар аясындағы әріптестігі, қырғыз азаматтарының Қазақстанда жүріп-тұруы талқыланған.

АҚШ президенті Дональд Трамп дүйсенбі күні Ақ үйде Украина және Еуропа басшыларымен кездескен соң, Ресей президенті Владимир Путинге қоңырау шалды. Трамп Путин мен Зеленскийдің өзара кездесуін ұйымдастыру мәселесін талқылағанын айтты. Оның сөзінше, осы кездесуден соң, Украина, Ресей және АҚШ басшыларының қатысуымен үшжақты кездесу өтпек.

Путиннің көмекшісі Юрий Ушаков Трамптың Ресей басшысына қоңырау шалғанын растады. Ушаковтың сөзінше, тараптар Ресей мен Украина арасындағы келіссөздерге қатысатын өкілдер санын ұлғайту мәселесін талқылаған. Ол екі ел президентінің жеке кездесуі жайлы ешнәрсе айтпады. Қазіргі екіжақты келіссөздерде Украина делегациясына ұлттық қауіпсіздік кеңесінің жетекшісі, Ресей делегациясына Путиннің көмекшісі жетекшілік етеді.

Ақ үйдегі кездесуде Трамп Ресейдің Украинаға қарсы соғысын аяқтау жоспарының бір бөлігі ретінде Украинаға қауіпсіздік кепілдігін беру мәселесі сөз болғанын айтты. Трамптың сөзінше, кепілдікті АҚШ-тың үйлестіруімен Еуропа елдері бермек.

Америкалық Axios басылымы өз дереккөздеріне сүйеніп, Трамп Ресей мен Украина басшыларының кездесуін тамыздың аяғына дейін өткізіп жіберуге үмітті екенін хабарлады. Зеленскиймен кездескенде де, Еуропа басшыларымен келіссөз жүргізгенде де Трамп бейбітшілік келісімі үшін атысты тоқтата тұру шарт емес екенін мәлімдеген. Бұған дейін Украина басшылығы да, Еуропа лидерлері де алдымен атыс тоқтауы керек, содан кейін бейбітшілік мәселесі талқыланады деген.

Дүйсенбі күні кешке өткен баспасөз мәслихатында Украина президенті Владимир Зеленский АҚШ-тың Украина қауіпсіздігіне кепілдік беретін елдердің қатарында болуға дайын екендігіне ризашылық танытты. Украина президентінің сөзінше, қауіпсіздік кепілдігі аясында Еуропа елдерінің АҚШ-тан 90 млрд долларға қару-жарақ сатып алу мәселесі талқыланып жатыр. Бұл қару-жарақ кейін Украинаға берілмек. АҚШ өз кезегінде Украинада өндірілген дрондарды сатып алуы мүмкін, бірақ бұл жөнінде келісім әлі болмады.

Франция президенті Эммануэль Макрон баспасөз мәслихаты кезінде Кремльдің бейбітшілікке деген ниетіне күмән келтірді.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

"Путин дегеніне жетті, ал Трамп ше?" Аляскадағы саммиттің түйіні

Дүйсенбі, 18 тамыз күні әуелі АҚШ президенті Дональд Трамп пен Украина президенті Владимир Зеленский Вашингтондағы Ақ үйде оңаша кездесті. Содан кейін Еуропадағы бірқатар елдің басшысы, Еуроодақ пен НАТО жетекшілігінің қатысуымен кеңейтілген құрамда келіссөз өтті. Жиында Ресейдің Украинаға қарсы соғысын аяқтау мәселесі талқыланды.

Трамп пен Зеленскийдің кездесуі

Ақ үйдің сайтында Украина мен АҚШ президенттерінің кездесуінің алғашқы минуттары тікелей эфирде көрсетілді.

Зеленскийді Ақ үй алдында қарсы алған Трамп Украина басшысына сапары үшін алғыс айтып, Украинада бейбітшілік орнату ісінде оң өзгерістер барын мәлімдеді. Оның сөзінше, барлығы дұрыс өтсе, Ресей, Украина және АҚШ президенттері арасында үшжақты кездесу ұйымдастырылуы керек. Зеленский мұндай кездесуге дайын екенін білдірді.

Осыдан кейін қос президент журналистер сұрағына жауап берді.

Трамп тағы да бейбіт келісімге қол жеткізу қажеттігін мәлімдеді. АҚШ президентінің айтуынша, Украинадағы бейбітшілік орнықты болуы керек. Ол сондай-ақ Ресей президенті Владимир Путиннің қақтығысты аяқтауға ұмтылатынына сенімді екенін мәлімдеді. Алайда АҚШ президенті соғыстың аяқталуы мүмкін ықтимал мерзімді атамады.

Трамптың сөзінше, АҚШ Украинаға қауіпсіздік кепілдігін беруге атсалысады. Ол мұның қандай сипатта болатынын нақтыламады, бірақ кепілдіктің бір бөлігін Еуропа өз мойнына алуға тиіс деді. АҚШ президенті Украина НАТО құрамына кірмейді, бірақ оған мардымды қауіпсіздік кепілдігі беріледі деп мәлімдеді.

Украина басшысы елде міндетті түрде президент сайлауы өтетінін, бірақ соғыс жағдайында сайлауды ұйымдастыру мүмкін емесін айтты. Сайлау былтыр өтуге тиіс болған, бірақ Украина заңы соғыс жағдайында сайлау өткізуге жол бермейді, сол себепті Зеленскийдің мандаты ұзартылған.

Кездесу кезінде Зеленский өз әйелінің хатын Трампқа ұсынып, АҚШ президентінің жары Меланийға беруді өтінді. Осыған дейін АҚШ-қа Ресей президенті Владимир Путин сапарлап келгенде Мелания Трамп оған хат жазып, Ресейге әкетілген балалардың тағдырына алаңдаушылық білдірген.

Журналистер Ақ үйдегі сопақ залдан Украинадағы соғыс картасын байқаған. Онда Ресей басып алған жерлер де көрсетілген.

Жарты сағаттан соң, журналистер залдан шығарылып, кездесу жабық жабық сипатта өрбіді.

Көпжақты кездесу

Ақ үйге Зеленкиймен қатар Германия канцлері, Франция және Финляндия президенттері, Италия және Ұлыбритания премьер-министрлері, Еурокомиссия басшысы және НАТО бас хатшысы келді. Сөйтіп бір сағатқа жуық сөйлескен Трамп пен Зеленский Еуропа басшыларымен кеңейтілген құрамда келіссөз жүргізді.

Трамп келіссөз барысына әзірге көңілі толатынын, жуырда бейбітшілік келісімінің шарттары айқындалатынына сенетінін айтты. Оның сөзінше, кездесу кезінде территория мәселесі және Украинаға қауіпсіздік кепілдігін беру мәселесі талқыланған. АҚШ президенті алда Путиннің қатысуымен үшжақты кездесу ұйымдастырылуы мүмкін екенін хабарлады.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

"Путин дегеніне жетті, ал Трамп ше?" Аляскадағы саммиттің түйіні

Владимир Зеленский территория мәселесі сол үшжақты кездесуде талқылануы мүмкін екенін айтты. Ал Франция президенті Эммануэль Макрон белгілі бір кезеңді төртжақты кездесу де өтуі ықтимал екенін мәлімдеді. Оған Ресей, Украина, АҚШ және Еуроодақ өкілдері қатыспақ.

Франция мен Германия басшылары атысты тоқтату мәселесін көтерді. Германия канцлері Фридрих Мерцтің сөзінше, атысты тоқтатпай жаңа кездесуді өткізудің қисынсыз екенін айтты. Бірақ Трамп бұған келіспей, бейбітшілік келісімін онсыз-ақ жасауға болады деді.

Санаулы күн бұрын Трамп Аляскада Путинмен саммит өткізген. Трамп Зеленскиймен және Еуропа басшыларымен келіссөз өткізген соң, Путинге қоңырау шалатынын айтты.

Нью-Йоркте орналасқан "Журналистерді қорғау комитеті" (Committee to Protect Journalists, CPJ) дүйсенбі, 18 тамыз күні Қазақстан билігіне үндеу жолдап, Азаттық радиосының 16 тілшісін аккредиттеуге шақырды. Ұйым бұл мәлімдемесін 19 тамыз күні шығады деген сот үкімі қарсаңында жасады. Азаттық сотқа жүгініп, сыртқы істер министрлігінің шешіміне шағым түсірген.

"Азат Еуропа/Азаттық радиосының батыл репортажы Қазақстан медиа кеңістігінде өте маңызды орын алады. Сондықтан біз оның жұмысына айтарлықтай кедергі келтіруі мүмкін сот үкімін қатты алаңдаушылықпен күтіп отырмыз", – деді "Журналистерді қорғау комитетінің" Еуропа және Орталық Азия бағдарламасының үйлестірушісі Гүлноза Саид. "Қазақстан билігі Азат Еуропа/Азаттық радиосының жұмысына кедергі келтірмей, еркін жұмыс істеуіне мүмкіндік беруі керек және шетелдік [журналистерді] аккредиттеу туралы шектегіш заңдарды қайта қарауы қажет".

Биыл маусым және шілде айларында Қазақстан сыртқы істер министрлігі Азаттық радиосының 16 тілшісін аккредиттеуден бас тартатынын хабарлаған. Бұл – осыған дейін аккредиттеліп келген қызметкерлер.

11 шілде күні Азаттық радиосы "Құқықтық медиа-орталық" қолдауымен сыртқы істер министрлігіне әкімшілік шағым түсірген. 19 тамыз күні сот шешімі шығуға тиіс.

Қазақстан заңы бойынша, елде шетелдік журналистерді елдің сыртқы істер министрлігі аккредиттейді. 2024 жылы қабылданған "Масс медиа туралы" заң бойынша, шетелдік журналистердың ел аумағында аккредиттеусіз жұмыс істеуіне тыйым салынады.

Бұрын аккредитация картасын екі жылға беріп келген сыртқы істер министрлігі былтырдан бастап бұл мерзімді алты айға дейін қысқартты. Министрлік аккредиттеу туралы өтінішті екі ай қарайтын болған соң, Азаттық жаңа картаға өтінішті алдыңғы мерзім аяқталардан екі ай бұрын берді. Бірақ министрлік осы екі ай аяқталғанда өтінішті қарауды тағы да екі айға созды.

Азаттық радиосының мәлімдеуінше, министрлік Азаттық тілшілерін аккредиттемеуге ілік болатын жағдайды қолдан жасап отыр.

Былтыр Қазақстан билігі Азаттықтың 36 тілшісін аккредиттеуден бас тартқан. Бірақ Азаттық сотқа жүгінген соң, министрлік редакциямен мәмілеге келіп, журналистерге аккредитация картасын беруге келіскен.

Сондай-ақ былтыр Қазақстанда "Масс медиа туралы" заң қабылданған. Жаңа заң нормалары Азаттық радиосы секілді шетелдік БАҚ жұмысын шектеуге жол ашады деген алаңдаушылық болған.

Редакция жұмысындағы қиындықтар 2022 жылы басталды. Сол жылғы күзден бері Азаттық сайты троттлинг дейтін бұғаттауға ұшырап келеді. Ел аумағында сайт өте баяу ашылады.

Халықаралық журналистер федерациясы (International Federation of Journalists – IFJ), Human Rights Watch (HRW) құқық қорғау ұйымы Қазақстан сыртқы істер министрлігінің Азаттықтың 16 журналисіне аккредитация бермеуін сөз бостандығына жасалған шабуылға теңеп, Қазақстан билігін еркін баспасөз принциптерін қолдауға шақырған.

"Шекарасыз тілшілер" халықаралық ұйымының сөз еркіндігі индексінде Қазақстан 180 елдің арасында 141-орында тұр. Алайда ресми Астана бұл бағамен келіспейді, қазақстандық билік өкілдері елде еркін баспасөзді дамыту үшін барлық жағдай жасалған дейді.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

Азаттық пен СІМ арасындағы аккредитация сотында жарыссөз өтті

Шымкент қаласы әкімінің орынбасары Руслан Берденовке жасалған қастандық ісі бойынша сот процесінде прокурор айыпталушыны 11 жыл 3 айға бостандығынан айыруды сұрады. Жергілікті "Информбюро" басылымы осылай деп хабарлады.

Соттағы жарыссөзде мемлекеттік айыптаушы Бауыржан Қараманов түрлі дәйектер мен куәгерлердің айғақтары айыпталушы Ернар Жиембайдың кінәсі барын дәлелдеді деп мәлімдеді.

Жиембайға Қылмыстық кодекстің "Адам өлтіру" және "Қылмысқа дайындалу әрі кінәліге байланысты емес себептермен аяқталмай қалған қылмысқа оқталу" деген екі бабы бойынша айып тағылған.

Жәбірленуші Берденов өзіне қалай оқ атылғанын сот кезінде баяндап берді.

"Мен көліктің екінші жағына айналып, бұғып қалдым. Бірінші оқ капотты тесіп өтті. Ту сыртымнан тағы төрт рет оқ атылды, оның бәрі маған тиді. Ол жақындап келіп, қаруды қайта оқтай бастады. Сол сәтте өзіме: "Егер қазір тұрмасаң – өлгенің", – дедім. Жиенбай екеуіміз жұлқыластық, оның қолында қару бар еді, бірақ оның жерге түскенін естідім. Содан кейін ол қашып кетуге талпынды, бірақ жүргізушім оны көлікпен қағып өтті. Сол сәтте оның қолында қару жоқ еді", – деді Берденов.

Оқиға кезінде Шымкент әкімінің орынбасары болған Берденов айыпталушы Ернар Жиембаймен қызмет бабындағы қарым-қатынасы туралы да айтты. Жиембай сол кезде қала әкімдігіне қарасты "Тұрғын үй Шымкент" ұйымының директоры болған. Оның сөзінше, екеуінің арасында жиналыс үстінде жанжал шыққан. Берденов алғашқы кездесуге Жиембай дайындықсыз келгендіктен және қойылған сұрақтарға жауап бере алмағандықтан оған ескерту жасағанын айтты.

Сотта айыпталушы болған оқиға жайлы өз нұсқасын айтты. Оның сөзінше, әйелінің телефонына жазып Берденовтың жазған хабарламасын көргеннен кейін жанжал басталған. Сондай-ақ ол жиналыста да кикілжің болғанын жеткізді.

"Маған бірінші айтқан сөзі: "Мен әкімнің орынбасары болдым. Өзім шақырмасам келмес едің. Сен өзің қайдан шыққансың?". Бұл сөзіне таңғалдым. Неге мұны естуім керек? Ол әр сөзіме өте дөрекі жауап қатты", – деді Жиембай.

Сот отырысында айыпталушы адам өлтірем деген ниеті болмағанын мәлімдеп, жәбірленушіден бірнеше рет кешірім сұрады. Ал сотта Берденов оған қарап: "Егер еркек болсаң, әйеліңді бұл іске араластырмас едің", – деп айтты.

Биыл 21 сәуір күні кешке Шымкент қаласы әкімінің орынбасары Руслан Берденовке оқ тиіп, ол ауруханаға түскені белгілі болды. Бұл оқиғаға күдікті ретінде Ернар Жиембай ұсталып, кейін оған ресми айып тағылды.

Мамыр айында Берденов тәуір болдым деп мәлімдеген. Маусымның аяғында ол Respublica партиясының тең төрағасы қызметінен кеткені белгілі болды.

Бұл іс бойынша сот үкімі жақын күндері жариялануы мүмкін.

Еуропа кеңесінің басшысы Антониу Кошта Украинаның бейбітшілік шартын өз бетінше айқындауға деген егеменді құқығына құрметпен қарау керек деп мәлімдеді.

"Егер бітімге қол жеткізілмесе, Еуропа одағы мен АҚШ Ресейге қысымды күшейтуі керек. Украинаның өз бейбітшілік шарттарын анықтау жөніндегі егемен құқығы құрметтелуі тиіс", — деп жазды Кошта Х әлеуметтік желісінде.

Ол мұны Еуропа көшбасшылары мен Украина президенті Владимир Зеленскийдің Брюссельде өткен онлайн-саммитінен кейін айтты. Ол саммит Вашингтонда өткелі отырған АҚШ президенті Дональд Трамп пен Украина президенті Владимир Зеленскийдің кездесуі алдында ұйымдастырылды.

"Біз АҚШ-тың Украинаға болашақта Ресей тарапынан болуы мүмкін агрессияның алдын алу мақсатында қауіпсіздік кепілдіктерін беруге дайын екендігін құптаймыз. Еуропа өз міндетінің үлесін орындауға әзір", — деді Кошта.

Онлайн-саммиттен кейін Франция президенті Эммануэль Макрон Ресей Украинаға бейбітшілік емес, берілуді ұсынып отырғанын айтты. Ол "кез келген аумақ мәселесі қауіпсіздік кепілдіктерімен байланыстырылуы қажет" деген пікір білдірді. Макронның сөзінше, Украина қарулы күштерінің санын сақтау – елдің қауіпсіздік кепілдіктерінің құрамдас бөлігі болуға тиіс.

Сондай-ақ, Франция президенті Зеленский мен Трамптың кездесуіндегі басты мақсат Украина мен оның еуропалық одақтастары арасындағы ортақ ұстанымды таныстыру екенін жеткізді.

"Егер біз Мәскеуге әлсіздік танытсақ, болашақ қақтығыстарға жол ашамыз. Мен жаңа дипломатиялық кезеңге көшуіміз қажет екеніне сенімдімін. Біз ол жаққа [Трамппен кездесуге] Зеленскийді қолдау үшін ғана емес, сонымен қатар еуропалықтардың мүддесін қорғау үшін барамыз", — деді Макрон.

Польшаның сыртқы істер министрі Радослав Сикорский "қалағандар коалициясы" отырысынан кейін: "Бейбітшілікке қол жеткізу үшін жәбірленушіге емес, агрессорға қысым жасалуы қажет", — деп атап өтті.

18 тамызда Астана қаласының мамандандырылған ауданаралық әкімшілік сотында Азат Еуропа/Азаттық радиосы – Қазақстан өкілдігінің (RFE/RL-Қазақстан) Қазақстанның сыртқы істер министрлігіне қарсы берген әкімшілік талап арызы бойынша сот отырысы өтті.

Дүйсенбідегі сот отырысындағы жарыссөзде Азаттық радиосы өкілдігінің мүддесін қорғаған заңгер Лилия Чаусова Азаттық қызметкерлерінің аккредитация мерзімін ұзарту бойынша уақытылы берген өтінішін қарауды министрліктің өзі бірнеше айға созып, кейін сол кезеңде кәсіби қызметімен айналысқан журналистерді "қисынсыз уәжбен" аккредиттеуден бас тартқанын айтты.

Заңгер егер сыртқы істер министрлігі Азаттық радиосының берген өтінішін заңда белгіленген мерзімде қарап үлгермесе, ол редакцияның кінәсі емес екенін, ол үшін жауапкершілікті журналистерге артуға болмайтынын, екіншіден, шетелдік БАҚ-та жұмыс істейтін Қазақстан азаматтарына кәсіби қызметпен айналысуға тыйым салу – ел заңдарына да, халықаралық құқық нормаларына қайшы келетінін айтты. Ол соттан Қазақстан СІМ-нің Азаттық журналистерін аккредиттеуден бас тартқанын негізсіз деп тануды сұрады.

СІМ мүддесін сотта қорғап отырған заңгер Әсел Мамашева Азаттық радиосы қызметкерлері аккредитация мерзімін созу туралы берген өтініші қаралып жатқан кезде журналистік қызметпен айналысып, шетелдік БАҚ өкілдеріне тиісті аккредитациясы болмаса, ел аумағында жұмыс істеуіне тыйым салынатыны жазылған заң нормасын бұзды деп мәлімдеді. Оның сөзінше, СІМ журналистердің қандай тақырыпта, не жайында жазғанына бола емес, аккредитациясыз жұмыс істегені үшін заң талабын бұзды деп біледі. Сондықтан оларға аккредитация берілмейді деп түсіндірді ол.

Бұл әкімшілік іс бойынша сот шешімі сейсенбі, 19 тамыз күні сағат 9:20-да жарияланбақ.

Азаттық радиосымен сотқа дейінгі бітімге келуден бас тартқан СІМ Азаттық журналистері "Масс медиа туралы" заңның 30-бабының 4-тармағын бұзды деп отыр. Заңдағы бұл норма шетелдік БАҚ пен шетелдік журналистерге Қазақстан аумағында тиісті аккредитациясыз кәсіби журналистік қызмет атқаруға тыйым салады.

Биыл 14 маусымдағы хатында СІМ Азаттық журналистері заңның осы бабын бұзды деп ұйғарып, оларға аккредитация беруден бас тартқан. Аккредитациядан айырылған журналистер – Қазақстан азаматтары екеніне қарамастан, СІМ олардың шетелдік БАҚ-та жұмыс істейтінін алға тартып, заңның аталған нормасы бәрібір қолданылады деп мәлімдеді.

Азаттық радиосы ондай түсіндірмемен келіспей, министрліктің бұл әрекеті заң тұрғысынан негізсіз деп есептейтінін айтып, сотқа жүгінген.

Азаттық радиосының айтуынша, журналистердің аккредитациясын ұзарту туралы өтініш ақпан айының ортасында, яғни бұрынғы аккредитация мерзімі аяқталғанға дейін екі ай бұрын берілген. Қазақстан заңына сәйкес, министрлік екі ай ішінде не аккредитация беруі, не болмаса аккредитация беруден бас тартатыны жайлы заңды түрде негізделген шешім шығаруы тиіс еді.

Ал сыртқы істер министрлігі Азаттық журналистерінің аккрадитация туралы өтінішін қарауды тағы екі айға ұзартқан. Салдарынан аккредитация мерзімі өтіп кетіп, СІМ кейін соны ілік етіп, Азаттықтың әуелі жеті журналисін, кейін тағы тоғыз қызметкерін аккредиттеуден бас тартқан.

Халықаралық журналистер федерациясы (International Federation of Journalists – IFJ), Human Rights Watch (HRW) құқық қорғау ұйымы Қазақстан сыртқы істер министрлігінің Азаттықтың 16 журналисіне аккредитация бермеуін сөз бостандығына жасалған шабуылға теңеп, Қазақстан билігін еркін баспасөз принциптерін қолдауға шақырған.

"Шекарасыз тілшілер" халықаралық ұйымының сөз еркіндігі индексінде Қазақстан 180 елдің арасында 141-орында тұр. Алайда ресми Астана бұл бағамен келіспейді, қазақстандық билік өкілдері елде еркін баспасөзді дамыту үшін барлық жағдай жасалған дейді.

АҚШ пен Еуроодақ террористік ұйым деп таныған палестиналық ХАМАС тобы Израильдің Газа тұрғындарын қаладан анклавтың оңтүстігіне көшіру жоспарын "геноцидтің жаңа толқыны" деп атады. Бұл туралы Reuters агенттігі жазды.

Бұған қоса, ХАМАС Израильдің Газа секторының оңтүстігінде шатырлар мен паналауға арналған өзге де жабдықтар орналастыру жоспарын "оккупациялық күштер жасамақ болған қатыгез қылмысты бүркемелеуді" көздеген "өрескел алдау" деп сипаттады.

Бұған дейін Израиль Газаның солтүстік бөлігін басып алу мақсаты барын мәлімдеген.

16 тамыз күні Израильдің қорғаныс армиясының (ЦАХАЛ) өкілі Авихай Эдри жексенбіден бастап "БҰҰ мен халықаралық гуманитарлық ұйымдардың қолдауымен" Газа секторына уақытша баспана жасауға қажетті шатырлар мен өзге де құрал-жабдықтар әкелуге қайтадан рұқсат берілетінін хабарлады.

Оның айтуынша, мұндай шешім "Газадағы бейбіт тұрғындарды ұрыс жүріп жатқан аудандардан анклавтың оңтүстігіндегі гуманитарлық аймақтарға көшіруге дайындық аясында" қабылданған. Алайда көшіру нақты қашан басталатыны айтылмады.

ХАМАС бақылауындағы Газа денсаулық сақтау министрлігінің мәліметінше, Израильдің кейінгі әуе шабуылдары салдарынан кемінде 40 адам қаза тапқан. Сенбі күні әл-Муваси ауданындағы шатырға шабуыл жасалған, ал ол аумақты бұған дейін Израиль гуманитарлық аймақ деп жариялаған еді деп жазды The Guardian басылымы. Шабуыл салдарынан нәресте қыз бен оның ата-анасы мерт болған.

• 2023 жылдың 7 қазанында ХАМАС-тың Израильге жасаған шабуылы салдарынан 1200-ден астам адам қаза тапқан. ХАМАС израильдіктер мен шетелдіктерді қоса алғанда 253 адамды кепілге ретінде Газа секторына алып кеткен. Бұдан кейін Израиль ХАМАС-ты жою мақсатында Газа секторында ауқымды әскери операция бастаған. Қазіргі таңда Газада қалған 50-ге жуық тұтқынның шамамен 20-сы ғана тірі болуы мүмкін деген болжам бар.
• ХАМАС бақылауындағы Газа денсаулық сақтау министрлігі Израильдің әскери іс-қимылдары салдарынан секторда 61 мыңнан астам адам қаза тапқан дейді, алайда қазіргі уақытта бұл деректі растау мүмкін болмай отыр.

АҚШ президенті Дональд Трамптың арнайы өкілі Стив Уиткофф CNN арнасында сөйлеген сөзінде Мәскеу бес украин аймағына байланысты "біраз ымыраға келді" деп мәлімдеді. Уиткоффтың айтуынша, Вашингтон жер айырбастау мәселесін 18 тамыз, дүйсенбі күні Ақ үйде Украина президенті Владимир Зеленскиймен кездесуде талқыламақ.

"Бұл мәселе бойынша белгілі бір айқындыққа қол жеткіземіз әрі мұның бәрі жақын арада бейбіт келісіммен аяқталады деп үміттенемін", — деді Уиткофф.

Арнайы өкіл нақты қай жерлерді меңзегенін және бұл мәселенің басқа егжей-тегжейін ашып айтқан жоқ.

Бұған қоса Уиткофф Вашингтон мен Мәскеу қауіпсіздік саласында да келісімге қол жеткізгенін айтты.

"Біз қауіпсіздік кепілдіктері туралы уағдаластық, оларды ойын ережесін өзгертетіндей деп сипаттар едім. Біз АҚШ тарапынан [НАТО Жарғысының] бесінші бабына сәйкес қорғау жөніндегі келісімге осыншалық жақындаймыз деп ойламаған едік, Ресейде бейбіт келісім заңдастырылғаннан кейін басқа аумақтарға қол сұқпау, сондай-ақ Ресейдің басқа еуропалық мемлекеттерге шабуыл жасамайтыны және олардың егемендігін бұзбайтыны жөнінде міндеттемені заң жүзінде бекітетіндігіне қол жеткіздік", — деді Уиткофф.

Reuters пен Financial Times бұған дейін Аляскадағы келіссөздер барысында Ресей, егер Киев Донбасс өңірінде Украина қарулы күштері бақылауда ұстап отырған жерден шегінетін болса, онда Мәскеу Запорожье мен Херсон облыстарында майдан шебін бір орнында қалдырып, Сумы мен Харьков облыстарындағы өзі басып алған аудандардан әскерін әкетуді ұсынған деп жазған.

Financial Times-тың Зеленскийдің позициясымен таныс дереккөздері оның Донбасс аумағының бір бөлігін Ресейге беруге келіспейтінін, бірақ 18 тамызда аумақ мәселесін талқылауға дайын екенін айтады. Басылымның дереккөздері украин президентінің АҚШ пен Ресей президенттерімен бірге үшжақты кездесу аясында да талқылауға ашық екенін жеткізді.

АҚШ мемлекеттік хатшысы Марко Рубио Вашингтон Украинадан Ресей әскері басып алып отырған аумақтарынан бас тартуды талап етіп отырған жоқ деп мәлімдеді.

"Украинаға мұндай қысым жасалып жатқан жоқ, сондықтан бейбіт келісім дәл осылай көрінеді деп ойламаймын. Алайда Путин нақты талаптар қояды, ол украиндер мен өзгелер қолдауға дайын емес нәрсені сұрайды. Біз оларды бұған мәжбүрлемейміз", — деді Рубио NBC News арнасына берген сұхбатында.

Ол сондай-ақ Ресейге жаңа санкциялар енгізу Мәскеу мен Киев арасындағы бейбіт келісімге қол жеткізу мүмкіндігін азайтады деп санайды "Ресейге қарсы жаңа санкциялар оларды атысты тоқтатуға келістіреді деп ойламаймын. Олар қазірдің өзінде өте қатаң санкциялар құрсауында отыр", — деді Рубио.

АҚШ пен Ресей президенттері 16 тамызда Аляскада кездескеннен кейін Трамп Зеленскиймен телефонмен сөйлесті, оған Марко Рубио мен Стив Уиткофф та қатысты. Кейінірек әңгімеге еуропалық көшбасшылар, сондай-ақ НАТО мен Еурокомиссия өкілдері қосылды.

Bloomberg дереккөздерінің мәліметінше, Трамп жерге қатысты шешім қабылдау Украинаның өз қолында екенін ерекше атап өткен. Дегенмен, дереккөздерге сүйенсек, Путиннің ұстанымы өзгермеген — ол Украина әскері бүкіл Донбасс аумағынан кетсін деген талап қойып отыр.

АҚШ пен Ресей президенттерінің Аляскадағы кездесуі украин шенеуніктерін енді Киевке капитуляциямен бірдей шартты күштеп таңып жүрмей ме деп алаңдатып қойғанын Financial Times басылымы жазды.